Anne- babaların ve eğitimcilerin çocukları eğitirken kullandığı yöntemlerden biri ödüldür. Ödül iyi bir şey gibi gözükse de doğru kullanılmadığında çocuklara zarar verebilmektedir. Bu nedenle ebeveynler ve eğitimciler çocukların davranışlarına yön verirken ödülü nasıl kullanacaklarına dikkat etmeleri gerekmektedir.
Ödül öğrenmeyi değil, daha çok ödül almayı özendiren, dönüşü olmayan ve bağımlılık yaratan bir mekanizmadır. Öncelikle sürekli ödül alan çocuklar zaman içerisinde ödüle o kadar çok alışırlar ki, ödül alamadıklarında kendilerini kötü hissederler. Ödül onlar için vazgeçilmez olur. Yani çocukta ödüle karşı bağımlılık, ödülsüzlüğe karşı ise tahammülsüzlük gelişir. Ödüle alışan bir çocuk bu ödülleri devam ettirebilmek için zamanla kural dışı yollara bile başvurabilir. Sınavda kopya çekebilir, yapmadıklarını yapmış gibi anlatabilir. Bu çocuklar, gelecek hayatlarında sürekli onaylanma ihtiyacı hissedebilirler.
İkinci olarak ödül, çocuğu olumlu davranışa değil, ödülün kendine yöneltir. Çocuk herhangi bir davranışı, yapılması iyi ve doğru olduğu için değil ödül için yapar. Yani ödül, iyi davranışın kendisini ikinci plana atar. Kitap okuduğunda, kendisine ödül verileceği söylenen çocuğun ilgisi ödülde olur, kitap okumak ise ödüle ulaşmak için bir araç olur ve ikinci planda kalır. Bu şekilde çocuğun kitap okumaya karşı iç motivasyonu da söndürülmüş olur ve kitap sadece dış motivasyonla okunacak bir nesne halini alır.
Bazen ödül, problemlerin gerçek nedenleri ile yüzleşmeyi de güçleştirir. Kardeşine şiddet uygulayan bir çocuğa, “Eğer şiddet uygulamazsan sana ödül vereceğiz. ”dendiğinde çocuk, kardeşine vurmaz ama “Bu çocuk kardeşini neden dövüyor?” sorusunun cevabı da bulunmaz. Yani ödül, sorunların gerçek nedenlerini örtücü bir faktör olabilir.
Peki ödülü nasıl kullanmalıyız?
Öncelikle ödülü davranıştan sonra vermeliyiz. ‘yemeğini yersen sana çikolata veririm’ demek yerine yemeğini bitiren çocuğa ‘ yemeğini yediğin için sana çikolata veriyorum’ denilmelidir. Böylece çocuk yaptığı davranışı tekrarlamaya motive olur.
İkinci olarak her iyi davranıştan sonra ödül vermek yerine belirli aralıklarla rastgele ödül verilmelidir. Dişlerini her fırçaladığında değil dişlerini fırçaladığı bazı bazı zamanlarda ödül verilmelidir. Böylece çocuk davranışı sadece ödül almak için yapmamış ve ödüle de alışmamış olur.
Üçüncüsü, övgü genelde çocuğun kişiliğine değil performansına yönlendirilmelidir. “Harikasın, çok iyisin, zekisin” demek yerine “Bu resim harika olmuş”, “Odanı çok iyi toplamışsın”, “Bu davranışın çok zekiceydi” demek arasında fark vardır. İlk cümleler çocuğun kişiliğine vurgu yaparken ikinci cümleler yaptığı işe, çabasına vurgu yapmaktadır. Yoğun şekilde kişiliğe yapılan övgüler narsizme kadar gidebilmektedir. Bu nedenle çocuğun kişiliğini övmek yerine çabasını övmek gerekir.
Biz neler yapıyoruz?
Biz Özel Pelikan İlkokulu olarak öğrencilerimize doğru davranışları kazandırma çok önemsiyoruz ve davranış kazandırılmada en çok kullanılan yöntem olan ödülün doğru kullanılması konusunda oldukça hassas davranıyoruz. Yanlış kullanımda öğrencilerimize vereceği zararın farkındayız.
Öğrencilerimize davranışlarını sonunda bir ödül olduğu için yaptırtmıyoruz. Doğru davranış kazanan öğrencilerimizi motive etmek amacıyla ödül veriyoruz. Örneğin yaptığımız sınavlarda önce ‘Sınavda başarılı olursanız şunu kazanırsınız’ gibi bir cümle kullanmadan sınava hazırlıyoruz. Öğrencilerimiz sınavda başarılı olduktan sonra verdiğimiz ödüllerle motive olup bir sonraki sınavlara bu motive ile hazırlanıyor.
Bir başka örnekle ‘Arkadaşlarınıza kibar davranırsanız şu ödülü kazanırsınız’ demiyoruz. Kibar oldukları zamanlarda onları ödüllendirdiğimizde öğrencilerimiz davranışın doğru olduğunu pekiştiriyor ve bu davranışı devam ettirmek için motive oluyor.
Ödül yöntemini doğru kullanarak öğrencilerimiz davranışlarındaki olumlu değişimleri takip ediyor ve bu yöntemi doğru devam ettirmek için bütün öğretmen kadromuz ve velilerimizle çaba sarf ediyoruz.
